Knapzakroute, wandeling in en om Eefde

Welkom-ommetje   |   sponsors   |   Eefde   |   Wij Maken Het   |   contact

Een bewegwijzerde wandelroute van zo’n 17 km langs fraaie natuur en bijzondere bezienswaardigheden.
Hoewel u op elk willekeurige punt kunt beginnen, wordt het dorpshuis Het hart in de beschrijving als startpunt gebruikt. Naast de routetekst hieronder staan er langs de route bordjes met het knapzaklogo en een pijltje als wegwijzer. Deze zijn aangebracht door Toerisme Achterhoek. Het beginpunt van de wandelingen in Eefde is het informatiebord bij de Oude Eefse Beek terhoogte van de ingang van het Haveke.
De wandeling van deze beschrijving gaat tegen de klok in, u kunt de bordjes ook in de andere richting volgen.
De route is makkelijk in drie ‘lussen’ op te splitsen.
Het wandelen van de hele route duurt ongeveer 5 uur en is ongeschikt voor mindervaliden en rolstoelen.
De route is evenmin geschikt om uw hond uit te laten. Honden kunnen Neospora bij zich dragen en daarmee koeien besmetten.
Hoe lang u erover doet, heeft u zelf in de hand.
Genieten, daar gaat het om!

Eerste lus

• startpunt: dorpshuis Het hart, Jolinkweg 2

Het hart

Als dorpshuis is Het hart ook echt een centrum voor het dorps­leven in het ‘verknipte’ dorp Eefde.
Ja, verknipt door drie spoorlijnen en het Twentekanaal.
Vele verenigingen en organisaties vinden hier onderdak. Dit dorpshuis functioneert zonder enige subsidie van de overheid. Er wordt van alles georganiseerd: verenigingsfeesten, concerten, ruilbeurzen, lezingen, seminars, oefenavonden en bruiloften. Uiter­aard is Het hart de uitgelezen plek voor jaarlijkse evenementen zoals het Oranjefeest!

het Hart, Ontmoetingskerk | foto Gerrit Ebbink

• vanaf het terras aan voorzijde, rechtsaf de Zutphenseweg volgen in de richting van Gorssel
  
• het spoor over en na de fietshandel Onstenk/Rovelo (waar u ook fietsen kunt huren), linksaf de Teenkweg in (bij de bushalte)
  

Eefdese Enk

Het dorp Eefde is ontstaan uit vier marken, Eefde en Rijsselt ten noorden van de beek, Angeren en Wolfeler er ten zuiden van.
Mensen vestigden zich op de hogere dekzandgronden tussen de beekdalen. Bij de boerderijen verbouwden ze graan op akkerlanden, de enken. De natte gebieden langs de beek gebruikten ze als hooiland. Uit groepjes dicht bij elkaar wonende boeren zijn de marken als bestuursvorm ontstaan. Het woord ‘marke’ (letterlijk grens of scheiding) wordt ook gebruikt om het gebied mee te markeren dat bij een dorp hoort. De marke bestond uit boerderijen met eigen grond en het gebruiksrecht van de gemeenschappelijke gronden. Dat was ongecultiveerde of woeste grond, het veld, tussen de boerderijen. Boeren lieten hun vee op zowel privégronden als de woeste gronden grazen om mest te produceren voor de akkerlanden. Ze staken er voor hetzelfde doel ook plaggen. Samen overlegden ze wie het vee mocht weiden en wie waar plaggen mocht steken.
De marke Eefde wordt al in 1036 genoemd. De Eefsche enk is een overblijfsel van deze oude landbouwmethode. Deze enk behoort nu tot het fraaie coulisselandschap rondom Eefde. Boerderijnamen in en om de marke Eefde zijn verwerkt in straatnamen, zoals het Ensink, het Nuessink, Jolink, Barge, Schurink en Teenk.

Eefdese Enk | foto Gerrit Ebbink

• de zandweg blijven volgen tot het Jan Regelinkpad
• rechtsaf de fiets-/voetgangersbrug over en de Enkweg blijven volgen
• rechtdoor tot aan de verharde weg
• linksaf; dit is de Quatre Brasweg die overgaat in Mettrayweg
• kort na het straatnaambord en tegenover Mettrayweg 36 gaat u rechtsaf; u verlaat de verharde weg en volgt de oprijlaan van nummer 65
• loop rechtdoor tot voorbij het ‘verboden toegang’-bord
• net voor een grote schuur (Pasman manege) gaat u linksaf dan kort daarna rechtsaf langs de manege (rechts), met de woonhuizen aan uw linkerhand
• zo komt u op het terrein van Intermetzo; bij de T-splitsing voor een wit huis gaat u rechtsaf langs de Kapel Op ’t Rijsselt (links) en een rustplek met picknicktafel aan een vijver

Nederlandsch Mettray/Intermetzo

Filantroop Willem Hendrik Suringar richtte in 1851 de Nederlandsch Mettray op, een protestants opvoedingstehuis voor jongeren met gedragsproblemen. Het werd gebouwd op de plaats van Huize ’t Rijsselt naar het voorbeeld van een gelijk­soortige inrichting in het Franse Mettray. Rondom landgoed ’t Rijsselt liggen enkele boerderijen op een IJsselduin. De IJssel heeft hier geen dijk.
De eerste vermelding van een gebouw in Eefde stamt uit 1105. In een oorkonde wordt een boerderij of landgoed ‘Rislo’ (het Rijsselt) genoemd.
De jeugdzorginstelling heet nu Intermetzo.

Kapel op ’t Rijsselt | foto Gerrit Ebbink

• langs de slagboom lopen totdat u bij een verharde weg (Valkeweg) en een boerderij komt
• hier gaat de wandelroute naar rechts richting de IJssel, maar als u eerst een klein historisch uitstapje wilt maken, neem dan de moeite om linksaf te lopen om de boerderij ’t Valcke, Valkeweg 3 te bekijken

’t Valcke

Deze boerderij uit de 19e eeuw heeft de klassieke vorm uit deze omgeving, een T-boerderij met een dwarsgeplaatst voorhuis. De goed bewaard gebleven boerderij is van architectuurhistorische waarde en is, net als de bijbehorende bijschuur en kippenhok, rijksmonument. Deze plaats wordt pas omstreeks 1640 genoemd, maar er zijn enkele balken op de deel met markeringen uit 1400.

’t Valcke | foto Gerrit Ebbink

• hervat de wandeling door terug te lopen of gewoon rechtsaf te gaan richting de IJssel
• bij de splitsing bij Landgoed Klein Zwavink (rechts) blijft u de verharde weg (links) volgen langs de uiterwaarden tot de plaats waar het Twentekanaal in de rivier de IJssel uitmondt (met picknicktafel en afvalbak)

Wielen en kolken

Bij dijkdoorbraken vormt het kolkende water wielen, ronde gaten van wel 10 meter diep. Achter de kolk wordt de grond afgezet, vaak zand uit de dieper gelegen lagen. Na een doorbraak was het gat in de dijk meestal niet meer te dichten. Om de kolk werd dan een nieuwe dijk gebouwd. In het rivierenlandschap van Nederland komen deze wielen of kolken veel voor.

illustratie Erik-Jan Bosch, Naturalis

• geniet van het uitzicht op dit bijzondere plekje (monding kanaal in rivier); kijkt u zuidwaarts, dan ziet u het industrieterrein van Zutphen en Fort de Pol

Fort de Pol

De Pol ligt op het Zutphense bedrijventerrein De Mars aan de andere kant van de kanaal­monding. Het was eerst een fort, daarna vuilstort en nu zonnepark met een uitzichtpunt. De berg steekt ruim twintig meter boven het maaiveld uit. Vanaf de top heeft u een magnifiek uitzicht op de IJsselvallei, de Veluwe en de Achterhoek.
Tot in de jaren ’50 was Fort De Pol een verdedigingswerk en behoorde tot de Zutphense vesting. Dit kazemat was onderdeel van de IJssellinie en werd kort voor 1800 gebouwd om de monding van de Berkel, de Polbeek en de Eefdese beek, die daar gezamenlijk uitmondden in de IJssel, te verdedigen. Het vestingwerk is geheel verdwenen.

• blijf het verharde pad langs het Twentekanaal volgen en ga onder de Polbrug door
• bijna direct na de brug gaat u linksaf een misschien onduidelijk pad volgen parallel aan de rondweg
• volg dit ‘jaagpad’ tot bij het hek voor de Eefse Beek, dit houdt de dassen van de weg. Ga het hek door en sluit het goed. Ga verder langs de beek naar de Mettrayweg
• ga nu linksaf de Mettrayweg op en na luttele meters steekt u de weg over om het beheerpad langs de smalle Eefsche beek, te volgen
• klim over het hekje, steek het brugje over en ga linksaf langs de beek (links); hond aan de lijn (Waterschap)
Het Waterschap heeft het beheer gewijzigd, helaas groeien er nu alleen nog maar brandnetels. Loop daat dicht langs en zoek de rupsen.

• het jaagpad blijven volgen tot de spoorbrug
• Als alternatief voor dit vooral ’s zomers onbegaanbare pad kunt u langs het kanaal blijven doorlopen, onder de zwarte spoorbrug door en daar de route weer oppakken.
• eerst onder het spoor door en dan rechtsaf het voetpad blijven volgen tot de woonwijk (Spijkwijk); u komt uit op de Vullershof

Het Spijk

Tegenwoordig een woonzorgcentrum in Eefde, vroeger was het een klooster met een eigen tuin en bos. Het staat nog steeds in een parkachtige omgeving in het centrum van het dorp. De monumentale villa uit 1864 is nu het gezichtsbepalende element van het dienstencentrum Sutfene.

Noviciaat en Filosofie van de Congregatie der Missie (Lazaristen) in Huize ’t Spijk.
Bron Regionaal Archief Zutphen

• ga rechtsaf op deze weg (Vullershof)
• de volgende weg (Spijkpad) oversteken en rechtdoor blijven volgen
• voor haaks staande woningen (Het Have 43) rechtsaf het pad langs de woningen blijven volgen
• de volgende straat (Achterzoom) oversteken, ga rechtsaf en volg het fiets-/voetpad (Hungerinkpad)
• dit pad blijven volgen tot de Meijerinkstraat (u ziet een spooroverweg rechts)
• ga linksaf op de Meijerinkstraat en onder de spoorbrug door
• direct na de spoorbrug gaat u rechtsaf langs het kunstgrasvoetbalveld
• loop door met aan uw linkerzijde het voetbalveld tot aan het bos
• daar gaat u rechtsaf door het bos heen tot enkele huizen (aan de Mettrayweg langs het Twentekanaal)
• ga linksaf richting de witte brug over het Twentekanaal
• aan de overkant van de weg, links onder bij het stukje bos, is een historisch gebouw

Tweede lus

De Laatste Stuiver (Rustoordlaan 45)

Vermoedelijk ruim voor de oudste historische vermelding in 1378 is het pand al in gebruik als herberg en tolhuis voor reizigers op de weg tussen Deventer en Zutphen. De Laatste Stuiver kende twee namen. De boerderij, die onder hetzelfde dak was gevestigd, heette De Hulst of De Hoist. Onder deze naam was de eigenaar bekend als ‘gewaarde’ in de marke Angeren, die hier vergaderde.
Gewaarde(n) is de term die gebruikt werd voor de markegenoten die eigenaren waren van de gewaarde volle erven. Dit waren de boerderijen waaraan een waartal, waardeel of morgental verbonden was. De zogenaamde aandelen in de woeste grond van de marke, waren exclusief gebruiksrecht voor de gewaarden.
De brug over de Polbeek (grens tussen Zutphen en Gorssel) heette dan ook de Hulster- of Hoisterbrug (tevens tolbrug).
Vanaf de vijftiende eeuw zijn de kasteleins van De Laatste Stuiver bekend. De laatste heet Bercude. De herberg lag tegenover het ‘Wolsacker Velt’, het exercitieterrein van de Huzaren van het Zutphens Garnizoen. Dit bracht natuurlijk extra inkomsten mee… Een van de laatste kasteleins (Wunderink) was eigenaar van het Wolsacker Velt en verhuurde het aan aan het garnizoen. Bij zijn overlijden schonk hij die grond aan de gemeente Gorssel, onder voorwaarde dat daar nimmer gebouwd mocht worden!
Dit de plek van de voetbalvelden van sportclub Eefde.
Na de tweede wereldoorlog geraakte het welbekende hotel met feestzaal en kegelbaan in verval, totdat een architectenbureau zich hier vestigde. Nu zitten er een aantal bedrijven en een woning in.

Bron Regionaal Archief Zutphen

Op de hoek van de Raadhuisstraat staat het voormalige gemeentehuis van Eefde.

foto Gerrit Ebbink

• voorbij het kleine stuk bos volgt u het smalle fietspad naar rechts en steekt u de brug over
• direct na de brug de rijbaan oversteken; let op het verkeer!
• dan de asfaltweg, die in een onverharde weg overgaat (Damlaan), volgen met het Twentekanaal aan uw linkerzijde
• bij de spoorwegovergang gaat u rechtsaf (nog steeds Damlaan) langs de Cricketclub en Scheidsrechtersvereniging
• bij de eerste gelegenheid voorbij het sportveld gaat u linksaf (Damlaan) langs Huis ‘Den Dam’, Damlaan 6

Huis Den Dam

Van het oorspronkelijke, vermoedelijk laat-15e-eeuwse huis is een vierkante kelder met kruisribgewelven bewaard gebleven. Het huis werd in 1599 herbouwd door Gerlach van der Capellen en Judith Ripperda (hun wapenstenen zijn bewaard gebleven). In 1756 kreeg het huis, in opdracht van Alexander Hendrik van der Capellen, zijn huidige gepleisterde aanzien. Het huis wordt omringd door een 19e-eeuwse landschappelijke park­aanleg.
‘t Klaphek (Damlaan 3), dat lange tijd tot het landgoed behoorde, werd in 1843 gebouwd voor de Zutphense bankier H. Evekink.

foto: Wikimedia

Huis Den Dam Eefde (1748)
tekening Jan de Beijer
Rijksmuseum




In het bos tegenover het Bosmanshuis (Damlaan 4) staat een zogenaamd ‘bakspieker’. Hierin werd ooit brood gebakken.

foto: Wikimedia

• het pad geheel uitlopen tot de Kapperallee in Eefde (daar ziet u het autobedrijf van Gebr. Klumper)
• op de hoek aan de overzijde van de Kapperallee ziet u een wit gebouw, ‘De Uitrusting’
• ga rechtsaf en volg het fietspad

De Uitrusting

In 1992 woedde een brand in de zaal van De Uitrusting aan het einde van de Kapperallee. Aangezien op deze locatie geen zalencentrum meer zou komen, werd al snel het idee opgevat om in Eefde een dorpshuis op te zetten. De verenigingen, van dartvereniging tot vereniging van plattelandsvrouwen en van sjoelclub tot muziekverenigingen hadden een zaal nodig. Dit heeft geleid tot de bouw van dorpshuis Het hart, Jolinkweg 2.

Bron Regionaal Archief Zutphen

• rechts ziet u in de velden een modern gebouw: het crematorium
• blijf de Kapperallee volgen tot de eerst beste gelegenheid om over te steken naar Landgoed ‘Huis De Voorst’

Crematorium ‘De Omarming’, Voorsterallee (Zutphen)

Dit gebied behoorde ooit tot de Wolfeler Mark. In de directe omgeving van het crematorium en de begraafplaats is een van de oudst bekende grafvelden in deze omgeving teruggevonden. Het was ongeveer 2500 jaar geleden in gebuik.
Er zijn bewoningssporen aangetroffen uit de latere prehistorie (de IJzertijd), de Romeinse tijd en de middeleeuwen.

foto deomarming.nl

• na het oversteken van de Kapperallee bevindt u zich op de Almense Binnenweg bij Landgoed ‘Huis De Voorst’

Landgoed Huis De Voorst

Hier ziet u een monumentaal landhuis in strak classicistische vormen. Het in zandsteen uitgevoerde hoofdgebouw wordt door gebogen colonnades met de twee bouwhuizen verbonden. Arnold Joost van Keppel, vertrouweling van Koning-Stadhouder Willem III en sinds 1696 Graaf of Albe­marle, liet dit huis in 1695-97 bouwen in de plaats van een mogelijk 15e-eeuwse spieker.
De Franse tuin had dezelfde vorm als die van ’t Loo. De fonteinen namen zoveel water uit de Berkel dat scheepvaart onmogelijk werd. Boze Zutphenezen vernielden de tuin drie jaar na de opening. Op 18 augustus 1943 brandde het hoofdgebouw geheel uit (door toedoen van een onvoorzichtige schilder), maar in 1956-57 is het weer gerestaureerd.

foto Wikimedia

• u kunt het landgoed bekijken en/of er omheen wandelen
• dan de Binnenweg rechtdoor blijven volgen (de klinkerweg gaat over in een breed onverhard pad)
• na een houten slagboom gaat u linksaf de brede zandweg op. tot aan de Almenseweg/N826
• bij de Almenseweg gaat u rechtsaf het spoor en ook het afleidingskanaal over
• Na 200 meter gaat u linksaf en de Stoomdijk op
• Houd links aan, u gaat de Molendijk op in de richting van de Kapperallee en het sluizencomplex
• terug op de Kapperallee gaat u rechtdoor richting de sluis
• ga voorbij het sluizencomplex meteen rechts het Kanaalpad op
• er is een rustplekje met picknicktafels waarvandaan u de werking van de sluizen uitgebreid kunt bewonderen; in de zomermaanden zijn er rondleidingen (contact: VVV – 0575 549 901 – ma t/m vr 09.00-17.00); ook kunt u nog zo’n 200 m verder lopen op de Kapperallee om te verpozen bij Grand Café-Restaurant ‘De Sluis’

Sluiscomplex Eefde

Het sluizencomplex Eefde is in 1935 gebouwd naar een ontwerp van ingenieur Roosenburg van Rijkswaterstaat voor het in 1930-36 aangelegde Twentekanaal. De sluis bestaat uit vier heftorens met twee schuifdeuren. Bij het monument horen een kantoor en een gemaal, dat het water terugpompte dat bij het schutten verloren ging.
De aanleg van het Twentekanaal betekende een verdere versnippering van het dorp Eefde, waarvoor meerdere woningen en boerderijen het veld moesten ruimen. Het kanaal werd voornamelijk handmatig aangelegd in het kader van de werkvoorziening tijdens de crisisjaren van de vorige eeuw. Het was van groot belang voor de afwatering van het achterland.
In 2017 wordt begonnen aan de bouw van een nieuwe kolk aan de noordkant van de oude sluis. Er zijn drie woningen en een flink aantal bomen aan opgeofferd.

foto gorssel.nl

• het kanaalpad blijven volgen richting camping ‘Het Waldhoorn’, een eeuwenoude herberg; ook hier kunt u op het terras pauzeren
• nu de weg vervolgen door het bos, langs de scouting, tot aan de Boedelhofweg en het spoor (Zutphen-Enschede)
• het spoor oversteken en de Elzerdijk volgen (rechtdoor) tot aan de Eefsche (Eefse) Beek
• tip: aan het begin van de Elzerdijk ziet u rechts een perceel bos; er loopt een wandelpad doorheen dat verder op de Elzerdijk uitkomt

Derde lus

Huis ’t Elze

Deze plek was vroeger bekend als landgoed ’t Elze. Het huis werd in 1945 getroffen door een verdwaalde V1-raket (misschien gelanceerd van een van de lanceerbanen verscholen in de bossen nabij Joppe). Een parkbos met lanen, een vijver, een bruggetje, een verwaarloosde tennisbaan en een deel van de toegangsdeur zijn nog over van deze buitenplaats.

Bron Regionaal Archief Zutphen

• ga voorbij de brug over de beek linksaf en houd de beek aan uw linkerzijde totdat u bij een stuwtje komt met haaks aan rechterzijde nog een beekje, de Oude Eefse Beek
• sla rechtsaf en blijf deze beek volgen, ’t liefst aan de linker­oever; waar de Flierderbeek in de Eefse stroomt en een stuw het water op peil houdt steekt u over; honden mogen niet mee (Waterschap en boeren); dit is de oorspronkelijke Eefse beek; er zijn plannen om, onder andere met een verhoogde waterstand, de beek weer in oude glorie te herstellen
• het beheerpad geheel blijven volgen tot aan verharde weg (De Blaak); links ziet u Tuincentrum De Blaakhof
• ga nu rechtsaf op De Blaak tot u aan de linkerhand een pad in het bos ziet; hier gaat u linksaf het bos in langs de oorspronkelijk meanderende Oude Eefse beek
• het bospad blijven volgen tot de Ensinkweg; aan het einde van het bospad loopt u linksaf door ‘Boomgaard Eefde’

De boomgaard

Dit is een lokaal burgerinitiatief uit 2013. Vrijwilligers onderhouden de 14 oud-Nederlandse appel-, peren- en kersenrassen. De Dorpsraad wil dat het fruit beschikbaar is voor iedereen.
In vroegere tijden was de weide bij de beek dé ontmoetingsplek van het dorp. Ze legden hier hun lakens te bleken.

foto www.boomgaardeefde.nl

• aan het einde van de boomgaard is er een ‘geel’ voetpad; ga rechtsaf langs de Zutphenseweg – u ziet de kerk al – tot dorpshuis Het hart, waar u van een hapje en een drankje kunt genieten, als u dat zou willen
• tip: na de boomgaard kunt u nog een korte wandeling maken over het historische landgoed ’t Haveke
• u slaat linksaf en volgt het voetpad langs het ijzeren hek tot u net voor een T-splitsing van de weg een toegangspoort (tevens uitgang) van het landgoed ziet
• eenmaal door het poort kunt u linksom of rechtsom over het terrein van zo’n 14 ha; een wandeling hier duurt 15-20 min.

Landgoed ’t Haveke

De eerste vermelding van het landgoed ­dateert uit 1481 wanneer ene Herman ter Havick zijn vrouw naar ­aan­leiding van hun huwelijk dit huis cadeau gaf. Rond 1860 werd het oude huis afgebroken en het nieuwe Het Haveke gebouwd. Het kwam in 1948 in het bezit van de graven van Rechteren-Limpurg-Speckfeld. Het landgoed bestaat uit een herenhuis, omgeven door een Engelse tuin van 15 hectare met bos en gazons naar een ontwerp van Leonard Anthony Springer.

• Het landgoed is opengesteld, u kunt via de hoofdingang het park in. www.hethaveke.com

foto Wikimedia

Verzoek

Mocht u opmerkingen of suggesties hebben naar aanleiding van deze route (u heeft deze immers gelopen, misschien ziet u de dingen anders én de omgeving verandert óók!), dan ontvangen wij deze graag!

Koos / David
06 385 66 445   |   post@wijmakenhet.nl

Namens de Dorpsraad Eefde, themagroep Recreatie & Toerisme

Deze voorlopige versie: 08-03-2017